Shkruan Edmond Stojku
Fjala e fundit që i atribuohet Joseph McCarthy-t – “Ndiqni Hitlerin, ai do të kërcejë, por muzikën e kam krijuar unë” – është më shumë se një sentencë përfundimtare: është një paralajmërim për çdo popull që sheh vetëm kërcimin, por jo orkestrën që fshihet pas skenës.
Ajo që e bën këtë fjali tragjikisht të vërtetë për shqiptarët, është se ne nuk kemi pasur vetëm një Hitler. Ne kemi pasur shumë – por asnjëherë s’kemi ditur kush jua luante muzikën.
Nga Zogu te Enveri – dhe zhurma e parë e muzikës së pushtetit absolut
Kur Ahmet Zogu shpalli veten Mbret i shqiptarëve në vitin 1928, ai e bëri këtë pas një serie eliminimesh politike, një parlamenti kukull dhe një populli të rraskapitur nga pasiguria. E quajtën “stabilizues”, “modernizues”, por në thelb ishte një dirigjent i parë i muzikës që do të përsëritej: pushtet personal, pa llogaridhënie, me propaganda dhe oborr të heshtur.
Pastaj erdhi Enver Hoxha, që për 40 vjet kërcente çdo ditë mbi kocka: pushkatime, internime, burgime, fshatra të izoluar, besime të ndaluara. Por muzika ishte himni, kënga e partisë, filmi heroik, dhe populli duartrokiste. Frika ishte kthyer në ritëm. Heshtja – në refren.
Pas 1990: Shqipëria e re, me daullet e vjetra
Në vitin 1990 populli doli në rrugë me shpresën se daullet do pushonin. Por ndodhi e kundërta: u ndërruan kostumet, jo muzikantët.
Ish-prokurorët e diktaturës u bënë themelues të demokracisë.
Torturuesit e burgjeve u vetëshpallën “të përndjekur politikë”.
Pasuritë publike u zhdukën në emër të “tranzicionit”.
Viktimat u përdorën si sfond për xhelatët që ndërtonin karrierë të re.
Kur Gërdeci shpërtheu në 2008 dhe vrau 26 vetë, përfshirë fëmijë – nuk pati asnjë përgjegjës politik.
Përkundrazi, spektakli vazhdoi. Muzika u ndryshua në ritëm më të shpejtë: “Gabime teknike”, “fatkeqësi”, “asgjë për të parë këtu”.
Kur 21 Janari 2011 nxori në rrugë qindra qytetarë dhe u vra me plumb në zemër një popull i tërë– kamera e transmetonte drejtëpërdrejt. Por daullet e propagandës e mbuluan britmën. Dhe për vite me radhë, drejtësia kërcente me partinë, jo me ligjin.
Dosjet që s’u hapën kurrë, të vërtetat që s’u folën kurrë
Shqiptarët nuk dinë ende kush i përndoqi, kush i spiunoi, kush i firmosi pushkatimet. Sepse muzika e tranzicionit ishte e njëjtë me atë të diktaturës: hesht, harro, duartrokit.
Të gjithë kishin interes të mos prishnin simfoninë:
Një klasë politike që ndërronte radhët, por jo mendësinë.
Një shtresë e tërë “të përndjekurish” që përfitonte me vendime false.
Një sistem drejtësie që i binte violonçelit të pushtetit, jo të ligjit.
Reforma në drejtësi: ndryshimi i notave, jo i orkestrës?
Kur u shpall Reforma në Drejtësi, me mbështetjen e SHBA, BE dhe Britanisë së Madhe, populli pa më në fund një shpresë: se muzika do të ndalej, dhe do të dëgjonim zërin tonë.
U ngrit SPAK, GJKKO, u nis pastrimi i gjyqësorit. Por edhe këtu:
Dosjet e mëdha ecin ngadalë.
Peshqit e mëdhenj dinë t’i ndërronin notat.
Të njëjtët emra, të njëjtat lidhje, të njëjtat kartela.
Sepse në këtë vend, ai që dje kërcente si xhelat, sot shpallet viktimë. Ai që bën gjenocid të korrupsionit, shpallet reformator.
Pse vetëm ne, shqiptarët?
Sepse ne nuk kemi ndërtuar një narrativë të së vërtetës. Sepse kemi mësuar të brohorasim për të fortin e radhës, pa pyetur kush e solli, kush e financoi, kush i dha leje të kërcejë mbi ne.
Popuj të tjerë kanë kaluar diktatura, por kanë ndërtuar kujtesë. Gjermanët me arkiva, italianët me dënime fashistësh, spanjollët me komisione të së vërtetës.
Ne?
Ne kemi këngë për diktatorët, përherë gati një lavd për çdo karrige të re.
Përmbyllje: Nëse nuk ndalojmë muzikën, do vazhdojnë të kërcejnë mbi kurrizin tonë
Nëse nuk zbulojmë kush i krijon kartat, kush jep privilegjet, kush i shpall xhelatët martirë, do të kemi gjithmonë një Hitler që kërcen – dhe një popull që qan në heshtje.
Prandaj, pyetja e madhe nuk është kush kërceu.
Pyetja është: kush e krijoi muzikën?
Aty nis e vërteta. Aty ndalet vallja.
Aty mund të fillojë një histori e re.
Aty nis liria..
