OSBE ODIHR ka përgatitur një raport për fushatën zgjedhore në Shqipëri. Sipas raportit, zgjedhjet parlamentare 2025 po zhvillohen në kontekstin e ndryshimeve të fundit në sistemin zgjedhor dhe me përfshirjen për herë të parë në votime të shqiptarëve jashtë Shqipërisë, duke i dhënë këtij procesi një rëndësi të veçantë.
Sipas vlerësimit të OSBE-ODIHR, këto zgjedhje përfaqësojnë një tjetër moment kyç për forcimin e institucioneve demokratike dhe përparimin e proceseve demokratike në Shqipëri, sidomos në kuadër të negociatave të saj të vazhdueshme për anëtarësim në Bashkimin Europian.
Në raportin paraprak të OSBE-ODIHR, që mbulon periudhën 1-21 prill 2025, thuhet se klima politike mbetet e tensionuar, me ndasi të thella dhe mungesë besimi mes dy forcave kryesore politike në vend.
Pjesë nga raporti paraprak i OSBE ODIHR:
Ndryshimet ligjore në vitet 2024 dhe 2025 kanë përditësuar sistemin zgjedhor dhe kanë futur votimin nga jashtë vendit, por ende nuk është bërë një shqyrtim i gjithanshëm i kuadrit ligjor. Sipas sistemit të ri, subjektet zgjedhore paraqesin lista të mbyllura dhe lista me përzgjedhje. Mandatet fillimisht u shpërndahen kandidatëve nga lista e mbyllur.
Disa rekomandime të ODIHR-it janë zbatuar, si ulja e pragut për kandidatët e pavarur dhe ndalimi i kandidimit të liderëve partiakë në më shumë se një zonë, por shumë rekomandime të tjera mbeten të pazbatuara.
Komisioni Qendror i Zgjedhjeve (KQZ) është organi përgjegjës për administrimin e zgjedhjeve. Deri tani përgatitjet janë në rrugë të mbarë, përfshirë edhe votimin nga jashtë që do të bëhet me postë. KQZ ka zhvilluar fushata të gjera informuese për votuesit jashtë vendit, si dhe për qytetarët në përgjithësi, minoritetet kombëtare dhe personat me aftësi të kufizuar.
Votimi elektronik dhe numërimi elektronik do të pilotohen në disa bashki, me testime dhe demonstrime publike para ditës së zgjedhjeve.
Janë regjistruar rreth 3.7 milionë votues, nga të cilët rreth 246 mijë janë për votim nga jashtë. KQZ vendosi të zgjaste vlefshmërinë e dokumenteve të identifikimit të skaduara për të lehtësuar regjistrimin e votuesve jashtë vendit. Verifikimi dhe korrigjimi i të dhënave ishte i mundur edhe online. Identifikimi në ditën e zgjedhjeve bëhet përmes pajisjeve elektronike.
Kandidaturat mund të paraqiten nga parti, koalicione apo grupe votuesish për kandidatë të pavarur. KQZ ka regjistruar 11 subjekte zgjedhore (8 parti dhe 3 koalicione), me gjithsej 2,046 kandidatë. Kodi Zgjedhor kërkon që një në tre kandidatë në listë të jetë nga gjinia më pak e përfaqësuar.
Gratë mbajnë gjysmën e posteve ministrore, por janë ende të nënpërfaqësuara në Kuvend me 50 nga 140 deputetë (36%). Nga kandidatët e regjistruar, 787 janë gra (38.47%). Disa bashkëbisedues të ODIHR-it përmendin stereotipet gjinore dhe retorikën diskriminuese si pengesa për përfshirjen e grave në politikë.
Fushata zgjedhore zyrtarisht nisi më 11 prill. Pas disa eventeve të profilit të lartë, ajo ka vijuar në mënyrë të zbehtë. Sulmet personale mes liderëve janë të zakonshme, edhe në rrjetet sociale. Ndalohet përdorimi i burimeve shtetërore për fushatë, por ka shqetësime për presion ndaj nëpunësve civilë, ndikim të padrejtë ndaj votuesve dhe keqpërdorim të aseteve publike. KQZ ka marrë shumë ankesa për shkelje të fushatës dhe monitoron aktivisht, përfshirë aktivitetet online të 50 institucioneve publike.
Fushata në rrjetet sociale nuk është e rregulluar, por partitë janë zotuar për një Kod Sjelljeje për fushatë etike digjitale. Janë miratuar ligje të reja për mbrojtjen e të dhënave personale, për të parandaluar keqpërdorimin gjatë fushatës.
Fushata financohet nga fonde publike dhe private, përfshirë kredi. Ligji vendos kufizime për donacionet dhe shpenzimet. KQZ mbikëqyr zbatimin e rregullave financiare. Nuk janë bërë ndryshime të mëdha në këtë drejtim krahasuar me zgjedhjet e kaluara. Rekomandimet e ODIHR-it për raportimin e ndërmjetëm, financimin e palëve të treta dhe financimin publik për kandidatët e pavarur ende nuk janë zbatuar.
Kuadri ligjor mbron lirinë e shprehjes, megjithatë shpifja mbetet vepër penale dhe ka raste të ndjekjes penale apo civile ndaj gazetarëve. Pavarësia e mediave ndikohet nga përqendrimi i pronësisë dhe varësia nga tenderët publikë. Ka shqetësime për pavarësinë e bordeve drejtuese të rregullatorit të transmetimeve dhe të transmetuesit publik.
Kodi Zgjedhor i jep partive që fituan më shumë se 20% të mandateve në zgjedhjet e kaluara dyfishin e kohës mediatike krahasuar me partitë e tjera parlamentare.
Komisioni i Ankesave dhe Sanksioneve (KAS) shqyrton ankesat ndaj vendimeve të KQZ-së dhe komisioneve të niveleve më të ulëta. Vendimet mund të apelohen në Kolegjin Zgjedhor pranë Gjykatës së Apelit Tiranë. Subjektet kanë 3 ditë për të paraqitur ankesat, përveç atyre që lidhen me rezultatet, që kanë afat 5-ditor. Palët e treta me interes legjitim mund të paraqesin ankesa administrative. SPAK ka ngritur një task-forcë për hetimin e krimeve zgjedhore dhe ka krijuar një platformë online për denoncime nga publiku.
Kushtetuta garanton të drejtat politike, civile dhe sociale për pakicat. Lejohet fushata në gjuhët e pakicave kombëtare. KQZ do të përgatisë materiale në gjuhët e tyre dhe ka nisur fushata informuese për përfshirjen e grupeve të nënpërfaqësuara.
Kodi Zgjedhor lejon vëzhgimin qytetar dhe ndërkombëtar në të gjitha nivelet. Deri më 11 prill, janë akredituar 26 organizata kombëtare dhe 10 ndërkombëtare. OJQ-të kanë informuar ODIHR-in se mungesa e fondeve do të ndikojë në aftësinë e tyre për të mbuluar në mënyrë gjithëpërfshirëse ditën e zgjedhjeve.
